Patron Polski inteligentnej

Trochę jak niewierny Tomasz wszystko zawsze lubił sprawdzić osobiście. Gdy po wyborach w 1995 r. Wałęsa zwołał do pałacu prezydenckiego, znajdując sposób, który dawał mu szansę, żeby go nie opuścić po przegranej, spotkanie państwowych liderów w sprawie domniemanego szpiegostwa urzędującego premiera Józefa Oleksego na rzecz Rosjan – oczekując na jego wynik wspólnie z ekipą telewizyjnych Wiadomości spotkałem profesora Śpiewaka przed pałacową bramą. Nie siedział przed telewizorem ani przy radioodbiorniku ale wraz z partnerką przyjechał zobaczyć, co się naprawdę dzieje.

Portret polskiego inteligenta, poważny chociaż nie tający śmiesznostek, stworzył u schyłku odchodzącej epoki, w “Res Publice” właśnie. Nazwał go “japiszonem”, na wzór amerykańskiego “yuppie”, młodego i ambitnego mieszkańca wielkiego miasta. Znalazł dla nich jedną zasadniczą analogię, wspólny mianownik: celebrowanie własnego stylu życia i wpływanie w ten sposób na innych.  

Japiszon warszawski, młodszy brat “yuppie” z NY City, zamieszkiwał na Ursynowie lub na Stegnach jak jego ojciec chrzestny. Własnej pracy, zwykle w instytucie, nie lubił, bo nie dawała satysfakcji. Uwielbiał za to rozmowę przy czerwonym winie i mógł ją prowadzić w nieskończoność.

Z tych rozmów, toczonych nie tylko w warszawskich blokowiskach, narodziła się nowa Polska.

Zanim to jednak nastąpiło, japiszon własne ciasne mieszkanie – o metrażu kawalerki Śpiewaka była już nowa – obsiewał egzotycznymi roślinami w doniczkach, co podobno miały później służyć za przyprawy. Czytał mnóstwo, za to języka obcego uczył się co najwyżej jednego ale i tak nie opanował go do końca. Miał żonę Kasię lub Joasię. Niezawodnie skończyła psychologię, a po mieszkaniu przez okrągły rok chodziła boso, przez co zawsze była przeziębiona.

Tekst o “japiszonach”, chociaż mocno krytyczny, w licznych partiach aż prześmiewczy, stał się metrem sewrskim polskiego inteligenta.

Moja koleżanka z polonistyki i drugich studiów na podyplomowym dziennikarstwie pierwsze w życiu własne mieszkanie urządzała z artykułem Pawła Śpiewaka w ręku. Dopiero po ćwierćwieczu profesor jako trendmaker i ekspert life-style’owy zmuszony był oddać pole tandetnym programom TVN. Ale pokażcie mi Państwo drugiego współczesnego intelektualistę, który aż tak bardzo wpłynąłby na życie codzienne maluczkich. A poza tym – bycie inteligentem znaczyło również wiedzieć, kim jest Paweł Śpiewak. Nawet jeśli na studiach zamiast lektur do egzaminu czytało się, jak sporo studentek polonistyki, ich skrótowe omówienia, zawarte we wstępach do wydań z serii Biblioteki Narodowej.  

Paweł Śpiewak przekonał nas, że słowo inteligencja – w obu znaczeniach, przymiotu umysłu i nazwy grupy społecznej – nie jest tylko zmurszałym i odchodzącym do lamusa dziwolągiem. My z niego wszyscy, jeśli można tak powiedzieć. Chociaż sam nigdy patosu nie znosił. Zamiast się do niego odwoływać, znajdował zwięzły komentarz. Liczne jego pożegnania, wyprane z treści, pokazują, że nie wszystkich podobnej rzeczowości zdążył nauczyć. Ale tych, którzy uznają go za swojego mistrza, wstydzić się nie musi.

W tym, że nie pracujemy wszyscy w McDonaldach ani na stacjach benzynowych przy autostradzie Berlin-Moskwa, że w Polsce pomimo pandemii i niedalekiej od granic wojny trwa życie umysłowe, zaś Olga Tokarczuk dostaje niedawno literackiego Nobla a Paweł Pawlikowski Oscara – znaleźć można sporą dozę zasługi Profesora Pawła Śpiewaka.